Możnŏ chneda naszŏ gŏdka pōminie. Możnŏ za piyńdziesiōnt abo sto lŏt ôstŏnie ino „ślōnski akcynt” (pochylōne głoski) i pŏrã ausdrukōw, co wlŏzły do polskij gŏdki ôd Ślōnzŏkōw. Po prŏwdzie bydzie snij naprŏwdã ańfachowy dialekt polskij gŏdki – umrzity relikt w muzeum entograficznym, gupota do szterowaniŏ szkolŏrzy. Wierzã bydzie tak, jak ôstowimy naszŏ gŏdkã ino do gŏdaniŏ w dōma.
Toć, kejś to stykło – ôficjalnŏ gôdka była niymiecko, blank inkszŏ. Kŏżdy poradził pedzieć: to je po naszymu, a to po niymiecku. Nale dzisiô niy sōm my w rejonie pogranicza kulturowego – Ślōnzek je postrzodku Polski (czeskij granice niy liczã – niy czułech nigdy czeskigo oddziaływaniŏ kulturowego, chocioż chowołech sie ani niy 50 km ôd granice). Naszŏ gŏdka je fest podanŏ na polsko. Podano, a słabszŏ. Tak jak Polŏki mieli strach ô swojã gôdkã, jak Polska była przi Rosyje, tak my muszymy sie starać ô ślōnskŏ, przi kerej durś a ciōngle je ôficjalny, państwowy, mocarny język polski – 100% funkcjōnalny, z edukacyjōm, rechtorami, państwowym wsparciym do kultury i bogatōm tradycjōm literackōm, artystycznōm, politycznōm, etc.
Kejś massmedia nie cisły sie dō dōm – niy słyszŏłeś w dōma inkszej gŏdki, jak ino ôd familije. Przi tymu szło mieć gŏdka ôd serca – inkszŏ jak gŏdka ôd świata. Nale świat sie zmiyniŏ! Piyrszy był radyjŏk – potym prziszły dran telewizyjŏ i internec. Dzisiŏ i w nojwiyncyj ślōnskij chałpie pōłno je niyślōnskij gŏdki. Żŏdno familijŏ niy poradzi dzisiŏ sama chować użytkownikōw gŏdki – bo dzisiô dziecka chowajōm niy ino ôjcowie, starziki, a kamraty z placu, a tyż massmedia.
Ino ôd nŏs, Ślōnzŏkōw, znoleży: potrzebujymy ślōnskij gŏdki do komunikacyje (inkszej jak ta familijnŏ), abo styknie nōm gŏdać po polsku?
Ôdpedzymy „ja, potrzebujymy!”?
No to trza wkludzić gŏdkã tam, kaj ôna bezma nigdy niy była:
Muszymy zacznyć pisać pō ślōnsku. Nojwiyncyj skuli internecu, kaj gŏdka potocznŏ stŏwŏ sie gŏdkōm szkryflanōm. To niy ma jaki manifest – to już trwŏ: działŏ mańszaft ôd Wikipedyje, Grzegorz Kulik z poslunsku.eu robi super robota z przekłodaniym nojpopularniejszych serwisōw, kupa fanōw majōm zajty, kere tuplikujōm gŏdka (np. gryfnie.com), je pŏrã doś popularnych forōw. Ludzie rychtyk gŏdajōm (szkryflajōm) po w necu po ślōnsku – Michał Smolorz padŏ ô cŏłkim ślōnskim ôdrodzyniu („Ślōnsk wymyślōny”). Nale durś gŏdka mŏ status czegoś ekstra, niy ma przeźroczystŏ – atoli jak sie gŏdo, to nojwiyncyj ô samym gŏdaniu abo ô Ślōnsku.
Muszymy pomału łonaczyć ksiōnżki a cajtōngi. Bajstlować przi publicystyce, zortōm użytkowym a artystycznym. Możno za tym przidōm prawe dzieła, kere bydōm wertowne niy ino skiż gŏdki, ale tyż skuli artyzmu. Toć, tukej tyż moc rzeczy sie już dzieje, niykere wydawnictwa wydôwajōm ôd lŏt. I zaś – nojwiyncyj pō ślōnsku piszōm ô ślōnsku, gŏdka to je cyl, a niy norzyńdziy.
Muszymy gŏdać po naszymu! Z ôbcymi, to je z inkszymi Ślōnzŏkami, jak ino ci, kerych dobrze znŏmy. Gŏdać publicznie – narychtować jaki plac (trefy, programy, etc.), kaj ô blank poważnych sprŏwach machery gŏdaliby pō ślōnsku. Wejrzijcie na wandrowaniy po Muzeum Ślōnskim z ôsprowaniym po ślōnsku abo na robota Villquista – ô takich inicjatywach mŏwy w przestrzyni publicznyj gŏdōm.
Musielibymy tyż sztartnyć z instytucjami, kere by flegowały gŏdka. Chneda posły zacznōm welować ô gôdce regiōnalnyj i bydymy wiedzieć, eli Państwo Polski bydzie mecenasym ślōnskij gŏdki. Jak niy – bydymy musieć poradzić sami. Przidałby sie jake fundusze, kere by zbiyrały piniōndze ôd ludziōw i instytucji, a potym wachowały kōnkretnych projektōw. Rŏdech, że roztomajte towarzistwa widzōm, iże to, co robiōm terŏz, niy stykŏ i kōmbinujōm, co by sam jeszcze złonaczyć. Możno bydzie cosik z Rady Ślōnskij Gŏdki – to je projekt, kerymu fest kibicujã.
Nojgorszo rzecz, kero durś może sie przitrefić, to jak ślōnskŏ gŏdka bydzie do samych Ślōnzŏkōw gŏdkōm ôd starzikōw, chacharōw a borokōw. Abo tako, jak jōm widzōm Polŏki: śmiyszne beblaniy do wicōw, krupniŏkōw, festōw grubiŏrzy i festiwalōw folklorystycznych. „Niy ma gańba gŏdać po ślōnsku; gŏdać je trendy” – to niy sōm ino puste hasła, to je retunek do ślōnskij gŏdki!
Ôdpedzymy „niy, ôstŏwmy jōm w dōma, kaj mŏ swōj plac”?
Chciŏłbych wierzić, iże gŏdka, kerŏ tela lŏt sie ôstôła, terŏzki tyż poradzi. Nale niy wierzã. Globalnŏ wioska niy przaje małym mŏwōm, a te niy umiōm sie w ônej znojś: jednŏ za drugōm znikajōm. Przikłŏdōw widzã zatela – ani niy muszã daleko zaglōndać: wiym, jak to je w moji familie.
***
Wkludzyniy gŏdki na nowy plac to niy potrzeba cywilizacyjnŏ – bo we wszyjskich przestrzyniach, kere sōm nowe do ślōnskij gŏdki, je już jakŏ inkszŏ gŏdka. Bydzie to – jak bydzie – ino potrzeba kulturowŏ, tożsamościowŏ. Chciołbych wierzić, iże takŏ potrzeba w nŏs rychtyk je.
Niy wiym, eli naszŏ gŏdka chyci kejś status gŏdki uniwersalnyj, na fol funkcjōnalnyj, takij, co je i w mediach, i w nauce, i w kōnszcie – wszyndzie, kaj ino fto co gŏdŏ. Nale im bliżyj gŏdce dō istnego statusu, im wiyncyj nowych placōw pochyto, tym wiynkszo szansa, iże ôstŏnie sie żywo.
***
No ja! Niy chciŏłech zaś fandzolić ô gŏdaniu, słabi mie, że tak łatwo je gŏdać abo pisać Ô Ślōnsku, a tak mało sie gŏdo abo pisze PŌ ślōnsku, a – wol niy wol – naszkryflołech taki tekst. Przebŏczcie! To skuli tego, że łonacza na blogu nowo zajta: „Bier i szkryflej!” i chciołech mieć na nia krôtki wstymp. Za krōtki to ôn niy wyszeł, pra?
Byda sam zbiyrŏł roztōmajte przidajne linki do tych, co by chcieli zacznyć pisać po ślōnsku, a niy wiedzōm jak. Prŏwda – niy ma żech piyrszy – ani niy udawōm, żech je. Ino myślã se, iże tako sekcyjŏ werci sie dŏwać na kŏżdej zajcie po ślōnsku, jakby tak prawie fto na nia trefił i potym sōm chcioł cosik naszkryflać. Moc fajnych rzeczy ludzie już zrobili kole szrajbōnku i gŏdki, a inksi ani niy wiedzōm i sztartujōm ôd zera, durś robiōm przi fōndamyntach, jak by szło już budować co wiyncyj.
Beztōż jakby fto chciŏł co zebrać i pociś dalij – piyknie proszã, na to je ctrl-c i ctrl-v.
A propos roboty przi gŏdce: Grzegorz Kulik sztartnył nowo akcyjo. Rozchodzi sie w ônej ô to, coby facebook był rychtyk pō ślōnsku:
Blog ôd Rafała Szymy 