Po jakimu stoja z tōm lampkōm?

To je ale wic! Chodza brōnić polskich sōndōw, tych samych, kiere podle ajchnionej polskij racji stanu, naskwol dymokratycznym mustrōm, zakŏzowały fungować „mojimu” Stowarzyszyniu Ôsōb Narodowości Ślōnskij.

Co jo tam robia? Przeca prawie wtynczŏs nojwiyncyj czuja, żech niy ma Polŏk, jak do kupy z Polŏkami stoja i suchōm cliwych śpiywek z Piwnice pod baranami abo hymnu, kiery ofyn mi padŏ, że je ô inkszych ludziach a ô cudzyj historyji.

Wierza ale, co tam, wele gerychtu, je plac dō mie: Ślōnzŏka-polskigo ôbywatela. Bez przikłŏd skuli pamiyńci ô tych starych Polskach i ô tym, co ône pochały. Sōm my przi Polsce i ino wtynczŏs pudzie to strzimać, jak bydzie ś nij dymokratyczne państwo prawa. Ino wtynczŏs moga być za swobodnego ôbywatela, bez bōniŏ, gańby i kryciŏ sie z tym, fto żech je.

Ida, bo to niy ma ino jejich sprawa. Mie tyż to tykŏ.

Niy ma to darymny futer, płōny tyjater – te pŏlynie lampek i kolybanie fanami? Toć! Ale co inkszego mōm zrobić, kiej czuja, że niy śmia niy robić blank nic?!

Niy ino żywe umrziki

1.
To bydzie drugi rŏz, jak Silesia Progress wydŏwŏ ksiōnżka blank inkszo, jak żech sie spodziywoł. Piyrszŏ była „Jak Johannes Kepler…” ôd Henryka Wańka – relatywnie lekŏ i szpasownŏ, mało wiela wigyjcowskŏ – na ôpy, jakech jōm mioł w gowie, podwiela żech jij niy poczytoł. Terŏzki zaś „Nunquam otiosus” ôd Mirosława Syniawy. Forsztelowołech sie kriminał i synsacyjo we historycznych szatkach, a dostołech intelektualno rajza po XVII storoczu.

2.

„Większość żyjących dziś ludzi nie ma pojęcia nawet o tym, że mamy wiek siedemnasty i że jesteśmy mieszkańcami Europy, więc nie powinniśmy się dziwić, że tam, gdzie my dopatrujemy się przypadków rzadkich chorób, oni widzą zjawy i potwory”.

Nasze czasy to je szpica moderności, a kejś to ino cimŏk i gupota, pra? Zdŏwŏ sie tak nōm dzisio, zdŏwało we wiykach XX (wyścig ku kosmosowi), XIX (damfowe storocze), XVIII (hyrskie Ôświecynie)… Wierza Syniawie, co tak ô swojich czasach gŏdali i przōdzij. A pamiyntōm tyż wiyrsze humanistōw, co sie asiyli jeszcze piyrwyj, abo tego chopa ôd cwergōw, co czympli na puklach ôlbrzimōm.

3.
To bōł ale miszung, tyn XVII wiyk. Antykowe autorytety, nauczanie ôd Kościoła, moderne eksperymyntatory i wynŏjdlŏrze, wiedza ôd inkszych kultur a mōndrości nŏrodu, ezoteryka, metafizyka, filozofijŏ. Czas, kiej rodziyła sie nauka, a ś niōm i modernŏ Europa. I kaj my to zaszli? Daleko, ale na zicher aże tak, jak nōm sie zdŏwŏ? Gŏdajōm, co mōmy dzisio kryzys uczōności, tōż werci sie spōmnieć, jakie heksy, heretyki, bestyje a cygōny pokŏzujōm sie, kiej dōmy sie drzymnōnć usōndkowi.

4.
Mōm „Nunquam…” w zocy za to, jak foluje tyn „prōzny czas” ślōnskij historyji, kiery żech erbnoł we polskij szkole. Pokŏzuje kōnsek tego, jako to tyn Ślōnsk fungowoł, jak przi Polsce niy bōł, a to skuli tego, co prawie bōł przi Zachodzie i robiōł za prawo tajla tego, co sie wtynczos ważnego do cołkij cywilizacyje dzioło.

5.
Idzie sie to fajnie poczytać? Czytŏcz wczas spokopi, co szpas je kaj indzij, jak mu sie zdŏwało. Niy we gibkij akcyji a byzuchach na cmyntŏrzach, ino w gŏdkach mōndrŏkōw i sznupaniu po bogajstwie epoki. Syniawa wykludziōł mie kajś fōrt daleko, dalij jeszcze jak tego synka, kierymu kŏzoł ciś ze ślōnskigo miasteczka H. aże do Amsterdamu. Trza ale pedzieć – rŏd żech za nim poszoł.

6.
Jakbych dzisio robiōł ôbkłŏdka do tyj ksiōnżki, to dołbych wiyncyj starego tekstu, a mynij umrzika ;)