Trainspotting: It’s sh*te being Silesian

Roz za kiedy dowōm sie do przekłodanio. Roz za kiedy biere mie na eksperymynty. Roz za kiedy czuja sie naprowda, naprowda źle.

Do rzici być Ślōnzokiym
Sōm my nojmyńsi z nojmyńszych.
Maras tyj zdupcōnyj Ziymi!
Nojbardzij niyszczyńśliwy, nyndzny, przichlastowy, darymny abfal, co bōł kiedy wysrany w cywilizacyjo.
Niykierzi niynawidzōm Polokōw. Jo niy. To sōm ino ciuliki.
My ale sōm skolōnizowani ôd ciulikōw. Niy poradzili my ani znojś porzōndnyj kultury, coby nos skolōnizowała!
Regiyrujōm nami wymniszōne dupy.
Ciulato sytuacyjo do bycio, Tōmuś.

Przōnie, śmiyrć + roboty

Trzi razy top trzi. Z tych ôśminŏstu szortōw, co ś nich je słōżōnŏ netflixowŏ seryjŏ, ôbrołech dziewiyńć takich, ô kierych chciołech cosik pedzieć.

Top 3

The Witness – skuli tyj animacyje. Zdŏ mi sie, co to je miszōng filmu a kryślyniŏ, ale efekt je niysamowity. Nojwiyncyj cyberpunkowe ś nich wszyskich, cudne, do ôbejrzyniŏ jeszcze rŏz i jeszcze rŏz. Ino niy przi dzieckach…

Beyound the Aquila Rift – je w tym kōnsku cosik klasycznego. I ta zorta sci-fi, z kosmoszifami, skokami bez kosmiczne wrota i trułami do hibernacyje. I ta fabuła, choby z  antologije fantastycznych ôsprowek. Wszysko to już znōm, wszysko to już było – ale sam to je fajne, udane. Rŏdech to ôglōndoł.

Helping Hand – choby ôsprŏwka ze uniwersum Grawitacyje. Porzōndne low level hard sf. Pŏra minut, bez kiere poznowŏsz bohatyrka, mŏsz ô nia strach i kibicujesz jij, coby poradziyła przeżyć. Przajka ôdy mie.

Trzi fajne, bo ôsobiste

Ice Age – Mielimy w robocie lodōwka, a w nij termos z bigosym. I tak my go mieli dziyń, dwa, tydziyń, miesiōnc, rok. A potym my go ôtwarli… Tymu ta historyjŏ je mi blisko.

Shape-Shifters – Jak fto groł kiejś we Wilkołaka: Apokalipsa, to bydzie widzioł blank inkszy film. Lepszy, bo trza pedzieć, co za wiela sam niy ma. Grołech, widziołech, miołech szpas.

When the Yoghurt Took Over – Trza mieć zŏca do żywyj kultury bakteryjōw.

Bottom 3, abo te, kiere żech wyłōnczōł

Sucker of Souls – Ta kryska takŏ niy dō mie. I ta historyjŏ (podug tego, jak sie zapowiadała) – tyż niy za fest. Pierōn wiy – możno tam je taki twist, żech straciōł fabularnie nojlepszy film ze wszystkich ôśminŏstu.

Good Hunting – niy moja estetyka, niy moje klimaty. Jak ino żech uwidzioł, co to je, zarozki żech przeklikoł na nastympny.

Blindspot – i zaś – jakech ôbŏczył tako animacyjŏ, te wice, ta akcyjo – toch zaroz przeklikoł dalij. Ciekawe, co przy 8-10 minut dugich filmach niy ma żol przełōnczyć na nastympny, jak sie kiery niy widzi.

 

Przōnie, śmiyrć + roboty to niy ma rzecz, na kiero na zicher trza wejrzeć przed śmierciōm. Ale jak jeszcze sie niy bieresz na tamtyn świat, a rŏd byś kuknōł na co fajnego, to wiysz, jak znojś Netlix.

 

Eli Rafały śpiōm na „Elektrycznych ôwcach”

Śpia na filmach.

Cołki Braveheart ôbejrzołech dopiyro za czwŏrtym razym: bez piyrsze trzi lecioł zawdy na Polsacie, ô dziewiōntyj wieczōr, z reklamami dugimi choby reklamy na Polsacie. Bōło dobrze, jak żech strzimowoł do piyrszego trefu Gibsōna z Marceau.

Na Avatara poszołech do IMAX. 3D furgało naôbkoło, wizualnŏ rewolucyjŏ dzioła sie na mojich ôczach… ale na finałowyj chaji nynołech choby mały dzidzik.

Przi piyrszyj tajli Hobbita ani niy żech niy wiedzioł, że sie kajś Gandalf straciōł. Przed lasym, pamiyntōm, jeszcze bōł, niyskorzij jŏ już nynoł, a na ôstatku, jak żech zaś bōł mōnter, normalnie deptoł z cwergami.

A kaj tam filmy, w kierych niy ma za fest akcyje? Młyn a krziż: bylimy ze ślubnōm. Piykny ôbroz, ale i srogi bōj: jŏ abo śnik. Aże sie na mie moja znerwowała, co bezma marnia piniōndze na bilety i co spać mōm w dōma, a niy we kinie.

Pisza ô tym wszyskim skuli Blade Runnera 2049. Trzi godziny filmu. Piōntek, po cołkim tydniu z mockōm roboty i ino troszyczkōm spaniŏ. Dziewiōntŏ wieczōr, aże do dwanostej…

Usłech? Katać!

Pierōnie, to je ale dobry film!

Poprŏwia Wōm „Passengers”

Pozōr – spoilery!

Nŏstympny film, w kerym Hollywood zmaściyło kōńcōwka. Gynau choby przi “Grawitacyji” abo “Interstellar”: cołko fabuła cylowała w to, coby bohater umrził – i bezto uretowoł inkszych – a ôn niy umiyrŏ skuli idiotycznyj interwencyji scynarzystōw. Bo katać tam we amerykōńskim filmie miołby umrzić wielgi bohatyr?!

Jŏ wia, co już żech kejsik ô tym pisoł. Ale durś mie to szteruje. I zajś musza Wōm poprawić filmowy ôstatek:

Jim Prestōn włazi do ruły. Niy idzie zawrzić dźwiyrzy. Żegnŏ sie z kobiytōm, rychtuje sie na śmierć. Pozōr – terŏz bierymy sie za ta fabuła. Piere ôgiyń i robi to, co mioł zrobić: poli chopa. Przeca mało wiela niy zgorała ôd niygo ôbstōnŏ ôsłōna, bez kerŏ piyrwyj filowali na reachtōr. Dziołszka zawiyrŏ zawōr i fertich. Je uretowanŏ wrŏz z cołkim kosmoszifym. Ônego już niy ma.

Aurora ôstŏwŏ blank sama. Deszperacyjŏ i lankor. Ale pŏra dni niyskorzij rzigo w haźlu. Medskaner dŏwŏ diagnoza – ciōnża.

I terŏzki knif z ôrginału: dziołcha yntlich zwiaduje sie, co medycznŏ kapsuła może robić za hibenatōr. Tōż decyduje sie urodzić bajtla. Flyjguje go bez piyrszy rok abo wiela, nagrywŏ do niego wzruszajōnce monologi, na ôstatku dŏwŏ go do kōmory. Bajtlel idzie nynać na dziewiyndziesiōnt lŏt.

W epilogu załoga sie ôcucŏ. Niy ma szumnyj zegrody, ino w ambulatorium spi bajtelek, a na dyskach czekŏ ksiōnżka ôd kobiyty.

The end.

„Polskie” powiarki: Jaga

Widziołżeś Jagi?

Momynt! Cosik mi sam niy sztimuje…

Jaga-borŏczka siedzi we polskim piekle?! Ta diŏblica pansłowiańskŏ? Po jakimu, za kara? Możnŏ niy ma piekła słowiańskigŏ i musieli jōm zawrzić do jakigo państwowygo; pokulali kŏblami i – pech – wykulali hereszt ôd Boruty-Polŏka? Abo piekła majōm śniōm szychty: sto lŏt u Polŏkōw, sto u Czechōw, sto u Serbōw, dwiesta u Rusōw (bo to je srogszŏ nacyjŏ)…?

Przekłŏdalimy we fyrmie taki francuski szpil do dziecek – „Baba Jaga” – i pamiyntōm tyn problym, ôd kogo ta heksa tak po prŏwdzie je. We ôrginale stoło, co to je ruskŏ bŏjka, czymu my niy chcieli przichwŏlić. Na ôstatku pōmiynilimy to – zdo mi sie – na „słowiańskŏ”, coby to niy żgało Polŏkōw.

Tela Jaga. Ale kogo jeszcze polskie diŏbły u sia trzimały? Przeca tam zawarty bōł nasz Pierōn! Ôn tyż mioł robić za Polŏka? Pierōnie, dobrze że im tyn gizd citnoł!

Bagiński poszeł na mitologiczne chaby, coby zrychtować te… polskie powiarki. Werciło sie – „Jaga” to je sōm szpas!

Niy do ślepŏkōw

Ślepowidzenie mŏ ino 6,4 na filmwebie? Szok! Jŏ bych doł nŏjmynij 8.

1. Po blisku
Je we filmie taki bliż. Niy ma to wynŏkwiōne na siyła, wziynte niy wiadōmŏ skōnd. Pochytali sam cosik, co zarŏzki żech poradziōł spōmiarkować. Chobych ôglōndoł film… ô siebie? Niy – jeszczech blank niy ôgup, coby sōmymu wlyź w paścidło „jŏ a porno” abo „jŏ a baby”. Ale zaglōdołech na tyn film niy choby na ôbrŏz z inkszego świata, to bōły tak wiyncyj zdŏrzynia ôd sōmsiŏdōw. Dziwōm sie – i jezech w dōma. Skuli tego, co Skandynawy dycki zdŏwajōm mi sie podane na Ślōnzŏkōw?

2. Szprytnie
Ślepŏ kobiyta ôsprawiŏ, a te jeji ôsprŏwianie to je miszung prŏwdy, wystŏwiyniŏ i forsztelunku. Wandrujymy bez tyn miszung: trocha sam je zgŏdywaniŏ, co je tak richtich, a co niy; trocha boznōw – bo ôsprŏwiŏczka we cołkim swojim lankorze poradzi tyż robić na śmiych; a trocha szpilu w rozmatlŏwowanie knifōw poschrōnianych do wyzgernych ôglōndŏczy. I plyci sie ta ôsprŏwka podle tej idyji, i sztymuje wszysko elegancko. Doporzōndku wymedykowane! Zapiska na zaś: podziwać, co jeszcze zrychtowoł Eskil Vogt, chop ôd scynariusza a reżyseryje.

3. Nōrmalnie
Je to znak kina z Ojropy, co aktory poradzōm wyglōndać choby nōrmalne ludzie, a niy choby pupy z Mody na sukces? Abo to je przileżytoś ôd Norwegije? Niy wia, ale dō mie to je przijymnoś spamiyntanŏ z ôbglōndaniŏ kejś Le Cinema abo Europa, Europa: kanałōw z ojropyjskimi filmami, bez przistrzignaniŏ do hollywoodzkich sztandardōw.

Ôbejrzołech z uciechōm i dziwuja sie: abo jŏ je cudŏk, co rŏd mōm taki filmy, abo ludzie sōm wiyncyj ślepe jak ta Ingrid.

Pentameron – chca wiyncyj!

Ôbejrzołech Pentameron. Alech je tymu rŏd! Musiołbych poôsprawiać ô knifie na skuplowanie ducha dŏwnych ôsprŏwek z modernym kinym. Ô tym, jako cudnie sztimuje sowizdrzalskŏ fabuła z horrorowymi bestyjami. Jako durś fōngujōm prawe emocje zrodzōne z blank znokwiōnych gyszichtōw. Ô prawdopodobiyństwie, co niy ma potrzebne filmowyj prŏwdzie. Ô świyżym lufcie z Dekameronu, Ôsprŏwek kanterberyjskich abo Gargantui a Pantagruela, co przegōniŏ nasza smrodlawo polityczno poprawnoś. I ô piyknych ôbrŏzkach, malarskich kadrach, na kere niy poradziłech sie nadziwać. Naprŏwdy, Pentamerōnowi nŏleży sie skłŏdnŏ recenzyjŏ, abo lepij – akuratny esej.

Jŏ ich, wiadōmo, niy napisza.

vlcsnap-2015-09-10-15h50m50s656

Ale jak idzie dzisiŏ robić taki filmy, tōż możno i moje marzynie dostanie swoja szansa? Tak bych chcioł ôbŏczyć filmowygo Goffreda abo Jerusalem wyzwolonōm zrychtowanego wedle takigo sōmygo knifu! Kostiōmowy trocha horror, trocha fantasy, cosik z Greenewaya i cosik z del Toro, niyrealne, chocioż do uwierzyniŏ. Magiczny świat, wrŏz blank egzotyczny i taki swōj, aże to szteruje.

No ja, ino kaj by go mieli nakryncić? We Ojropie niy, bo to ô krucjacie, ô praniu Arabōw, tymat gorki i zakŏzany. We Stanach tyż niy – zrobiliby szumne, ale płōne dziadostwo. Daleki Wschōd je za daleki – kulturowŏ. Ani Bollywood – ôni za moc tańcujōm.

Trudno-darmo. Nikaj mi go chyba niy zrychtujōm. Chocioż… Matteo Garrone, suchocie mie? Niy szukŏcie aby idyji na nŏstympny film?

Co je louz we Hollywood?

Mōmy głōwnŏ bohaterka: dziołcha, skuli kerej cołkŏ nacyjŏ stŏwŏ do walki. Ludzie śpiywajōm ô nij zakŏzane śpiywki, skuli ônyj dŏwajōm sie zakludzić do boju – i na śmierć. William Wallace abo Joanna D’Arc, ino wiyncyj wisztiglowanŏ.

Ale co to sie pochŏ?! Po jakimu nōm pokŏzujōm, co bohaterka wykreowanŏ je naskwol bez szpecjalny mańszaft macherōw ôd telewizyjnych knifōw? Akuratnie reżyserowanŏ bez nŏjwiynszego bajstlyrza ôd show w Panem? Pozornie kludzōno bez włŏdcy, kerŏ potrzebuje istno bohaterka robić za symbol ôd rewolucje? Mockingjay sama wiy, że takŏ mŏ rola: być za hampelmana abo ôd jednego, abo ôd drugigŏ prezydynta. Cołke jeji byrkani mynij znŏczy jak bajtlowe wynokwiani. Jak już prawie zrobi co po swojimu, durś je to futer abo do jednego, abo do drugigo śnich. To je szpil ôd basŏkōw – i szlus.

To niy ma heroina, to je mariōnetka.

***

A wejrzijcie na gowa ôd rewolucyje, prezydyntowo Alma Coin. Ta ci reskiyruje „tymi dobrymi”, walczy ô wolność do swojigo landu i cołkigo kōntynentu. Mŏ za cyl ściepać ôszkliwego tyrana z trōnu i skōńczyć złe czasy.

Tela co sie ôkŏzuje, że to je egal, fto tym bajzlym bydzie reskiyrowoł. Rozchodzi sie ino ô władza, a niy ô wolność, dobrobyt, abo chociŏż życi ôbywatelōw. Rewolucyjŏ – zrodzōnŏ z prawego zgorszyniŏ – pōmiyni ino władza, a niy niysprawiedliwy systym. Na ôstatku do tych, kerzi wygrali, nŏjlepszy je plac ôd piyrwyjszych włŏdcōw.

***

To wszysko niy ma ani nowe, ani jakoś fest głymbokie. Ale dziwuja sie, bo niy ôbŏczyłech tego we dramacie politycznym abo filmie historycznym. Przeca Hunger Games to je hamerykōński film, popowe, wysokobudżetowe science fiction do modych! Cosik sam niy sztimuje, pra? Ôd kedy Hollywood śmiy puszczać filmy, kere niy majōm w zocy świyntych mitōw bohatera a prziwōdcy?

Hunger Games majōm bezma robić za film ô jakijś generacyje – przinŏjmnij tak padajōm szpece ôd marketingu. Nōrmalnie smola taki werbōngowe hasła. Ale jak ze Hollywood sychać „Niy wiyrz w bohaterōw” a „Niy ufej prziwōdcōm”, to naprowdy – jak padŏ jedyn ksiynżoszek – miarkuj, co coś sam je louz.

***

Dobrze sie ô Mockingjay ôsprawiŏ. Szkoda ino, co film z takim budżetym, aktorami, efektami, ku tymu kryncōny wedle blank udanych ksiōnżek ôd Collins Suzanne‎, je taki darymny. Aże ciynżkŏ strzimać w kinowym zeslu. Werci sie to ino, jak fto przi piyrwyjszych tajlach fest zaprzoł frelce z grajfkōm do strzylaniŏ z ôbłōnku.

 

Film ôbŏczyłech skuli zaproszyniŏ ôd:

Jezus Chrystus z Hollywood

Skuli „Interstellar” spōmniołech sie ô „Grawitacyji” i ô tym, po jakimu we Hollywood scenarzysty niy śmiōm zabić bohatera. OK, we filmie Nolana to za fest niy szteruje, chociŏż rŏdszyj bych widzioł Coopera umrzić, jak wrōcić nazŏd – zdrowygo, piyknygo, choby ôd ōumy z byzuchu, a niy z placu, kaj fizyka ustŏwŏ fungować.

To na „Grawitacyji” niy umiołech strzimać: tyj dziołsze wszysko sie udŏwało! A forsztelujcie sie tyn szumny, tragiczny kōniec, jakby Ryan Stone (Sandra Bullock) na ôstatku sie utopiła. Niy zabiłby jōm kosmos, niy sztopłyby felerne kosmoszify; poradziłaby przilecieć nazŏd, chociŏż żŏdyn jij niy porachowoł, jako to trza cylnōnć w ta atmosfera, coby sie niy spolić. Już by bōła nazŏd, na Ziymi. Ôdmykŏ dźwiyrze ôd lōndownika… a tam ciśnie na nia woda. I topi sie, umiyrŏ – niy kajś tam fōrt, inŏ u sia, bezmała w dōma. Piykne? Piykne!

Inŏ we Hollywod take filmy majōm sie kōńczyć dobrze i szlus.

Tak sie medykuja: Biblijŏ i gyszichta ôd Jezusa – tam ale poradzili pokŏzać, jak to mŏ wyglōndać.  Mōg chop być prorokiym, krōlem, bogiym – a musioł umrzić. I sōm dōł zgoda na swoja śmierć, sōm sie ôbrŏł taki los, coby inksi żyli. Prawŏ tragedyjŏ!

Ino… doczkejcie! Katać ôn tam umrził?! Trzi dni leży, nale na ôstatku wracŏ do życiŏ! Ôrkestra grŏ szumny soundtrack. Płaczki i śmiōnie tych, co go trefili, światło, niebo i „THE END”. Przi tyj gyszichcie tyż bajstlowoł macher z Hollywood!