Ślōnsko godka ze sztatusym regijōnalnego jynzyka. Ja, super, brawo! Tōż:
Roz. Fajrujymy! Godajōm u nos durch na roztōmajte przipadki z historyje: “Już roz tak bōło!”. Teroz ale mōmy sytuacyjo blank nowo – żodyn roz jeszcze nasza godka niy była tak blisko, coby mieć klarowny, ôficjalny sztatus ôd państwa. Tōż dowōmy pozōr, co sie jeszcze z tym nowym prawym podzieje, zaglōndōmy na polski Synat a prezydynta… ale fajrujymy, bo richtich je czymu.
Dwa. Robiymy! Same prawo ale nic nōm niy do: to je aże – ale i ino – szansa. Jak naôbkoło nij niy porobiymy do porzōndku, jak jij niy wykorzystōmy, to tak a tak nōm sie ślōnsko godka straci. Niy ino to; jak zrobiymy to źle, sami pōmogymy jij umrzić (“Już roz tak było!” – w inkszych myńszościowych godkach).
Mōmy cołko edukacyjo ślōnskigo a po ślōnsku do zbudowanio, mōmy projekty kulturowe a tōżsamościowe do pochytanio, mōmy robota popularyzatorsko do zrobiynio… Jak to zrobiymy źle, to żodyn tego – legalnego już – ślōnskigo niy bydzie chcioł sie uczyć. Jak to zrobiymy źle, to bydymy uczyć szpotlawyj godki. Jak to zrobiymy źle, to przepultōmy piniōndze, a efektu – wiynkszego bezpieczyństwa ślōnskij godki, przekazowanio jij bajtlōm, sztajgniyńcio jeji kulturowego sztatusu – jak niy było , tak niy bydzie. Tōż… do roboty!
Trzi. Pamiyntōmy! Sztatus regijōnalnyj godki to je minimum. To je bezma to, co szło szafnōńć już teroz. Trza ale pedzieć, że ślōnskoś to niy ma ino ślōnsko godka! Moc Ślōnzokōw ani po ślōnsku niy godo. I z drugij strōny: bez cołkij tożsamości, bez głymbokij potrzeby, coby po ślōnsku godać niy ino skuli kōmunikacyje, ale tyż skuli tożsamości, skirz wewnyntrznyj potrzeby, niy idzie skutecznie flyjgować myńszościowyj godki.
Tōż niy śmiymy dać se pedzieć, że już mōmy, co my chcieli – i szlus. Na kultura ôd ślōnskij myńszości etnicznyj skłodo sie niy ino godka, ale i kultura, historyjo, zwyki, pamiyńć… a nojwiyncyj ta myśl: my sōm Ślōnzoki. Ślōnzoki, a niy Poloki, co używajōm ślōnskigo regijōnalnego jynzyka.
Toć, sprawa regijōnalnyj ślōnskij godki łōnczy i tych z nos, co sie majōm za etnicznych Ślōnzokōw, i tych, do kierych Slōnzok to regijōnalny Polok, a tych, co majōm to w sercach poukłodane jeszcze inaczyj. Ale na godce bycie Ślōnzokiym sie ani niy zaczyno, ani niy kōńczy: dopiyro sztatus etnicznyj myńszości dowo Ślōnzokōm dobro rōma i dobre sparcie we prawie.
Dalij! Tōż przi tym naszym świyńcie, podziynkowaniach i radości, a zaroz tyż przi (mōm nadzieja) robocie, pamiyntejmy: szafli my cosik nowego, w co moc z nos ani niy wierziło, ale nasza drōga je dugszo. Teroz pofajrujmy, a zaroz idymy dalij, pra?
Dzisio sie pokŏzało – podug nowiny ze Silesiōna – iże do sztartowaniŏ dŏwŏ sie profesōr Tadeusz Sławek. Super! – pomyślołech i kliknōłżech dalij, coby ôbŏczyć, pod jakim szildym. I tela miołech tyj uciechy: rozchodzi sie ô Koalicyjo Ôbywatelsko, abo miszung Platformy z Modernōm.
Nō to przi welowaniu w Katowicach byda mieć problym. Na jedne: rychtujōm sie sam naprŏwda siylne kandydaty. Ciynżko mi znojś publiczno ôsoba, kieryj bych wierził wiyncyj jak profesōrowi Sławkowi. Za sztudynta sztudiyrowoł – i chowoł żech sie – u niego. Jakby niy ôn, niy poczytoł, niy poznoł, a niy spokopiōłbych tego, co dzisio mōm w gowie. To je jedyn z tych trzech abo sztyrech ludzi Uniwersytetu Ślōnskigo, co byli dō mie richtich ważni.
Ku tymu mōmy sam kandydata na prezydynta miasta, Jarosława Makowskigo, co tyż dobrze wyglōndŏ: moderny, kōmunikatywny, aktywny niy ino terŏz, pŏra miesiyncy przed welōnkiym, ale dugszy czas. I bezma to ôn skludziōł profesora Sławka.
Na drugie ale je tyn szild, za kierym stoi Platforma… Dŏwno żech sie ôbiecoł, co prawie na nia już żŏdyn rŏz niy dōm głosu. Za ôsiym lŏt takigo regiyrowaniŏ we Polsce i za to, co pochali sam u nŏs: z banōm, z Muzyum Ślōnskim, za ranżyrowanie z projektami naôbkoło ślōnskij gŏdki a tōżsamości… Wiyncyj grzychōw niy pamiyntōm, ale jak trza, to sie spōmna.
Tōż taki mōm problym z kandydatami: miana dobre, ale szild darymny. Pokŏże sie sam kiery, co by mie uretowoł ôd tego dylematu – taki i z mianym, i z szildym do strzimaniŏ? Do welōnku sztyry miesiōnce, a jŏ niy widza pokazŏwać sie kōnkuryntōw. Widza ich nynać.
Foto: Jan Mehlich, licyncyjŏ GNU Free Documentation License Felietōn pokŏzoł sie we serwisie Wachtyrz.eu
Wypisz se dwie definicyje tego, kiej jakŏ gŏdka robi za jynzyk, a kiej za dialekt. Uznej, co bydzie z tego fajny felietōn. Pisz, pisz, pisz… i ôrŏz zmiarkuj, co napisołżeś nojdugszy niyliteracki ślōnski tekst w życiu.
Poasza sie esejym ô tym, jak wyglōndo sprawa ślōnskigo jynzyka/dialektu przipasowanŏ do definicyji ôd Davida Crystala (ze ksiōnżki „Language Death”). Trocha ôczywistości, trocha wypisowaniŏ roztōmajtych myśli na to, coby se to samymu poukłŏdać w gowie.
Ślōnski serwis społeczno-kulturalno-informacyjny? Gynau. Wejrzij prosza na Wachtyrz.eu – strōna już działo, tōż sōm/sama ôbŏczysz, ô co sie rozchodzi. Tukej spōmna ino ô tym, po jakimu wierza w tyn projekt.
Wachtyrz mŏ:
regiōnalno, ślōnsko perspektywa
autorōw, co tak na to patrzōm, a sōm z roztōmajtych kōnskōw Ślōnska: z ôbydwōch polskich wojewōdztw, a tyż z Czech
wszyskie sztyry „ślōnskie” gŏdki: ślōnsko, polsko, niymiecko a czesko
szwōng, coby robić serwis do kupy z czytelnikami; już terŏzki idzie pisać na blogach abo wystŏwiać swoje ôgłoszynia na darmowyj tabuli
szwōng, coby my byli przidajni
Nasza misyjŏ
Informacyjŏ mŏ siyła. Siyła pokazowaniŏ prŏwdy. Siyła zmiynianiŏ świata naôbkoło nŏs. Siyła łōnczyniŏ ludzi. Beztōż ôtwiyrōmy Wachtyrz.eu – ślōnski serwis z informacyjami.
Wachtyrz.eu je lokalny. Dŏwŏ plac, coby sie trefić. Dŏwŏ nŏrzyńdzia, coby znojś partnyra do geszeftu, usugi, do spōlnego działaniŏ sam-tukej, u nŏs.
Wachtyrz.eu je regiōnalny. Zasuwŏ granice, co sōm w gowach. Niy zaglōndŏ na wojewōdztwa i kraje. Stŏwŏ na pozycyji ślōnskij – i żŏdnyj inkszyj.
Wachtyrz.eu je globalny. Toć, dōm je ważny, ale niy idzie durch siedzieć w dōma. Wachtyrz spōminŏ, co sōm my czyńściōm Europy i świata. Co Ślōnsk to je Europa i świat.
Wierzymy, iże potrzebny je ślōnski serwis z informacyjami – ciekawy, przidajny, po blisku – beztōż ôtwiyrōmy Wachtyrz. Patrzymy, coby była sam siyła informacyji, ale tyż coby zrobić ś niego sroge nŏrzyńdzie, co poradzi postarać sie ô lokalne, regiōnalne i globalne ślōnskie sprawy.
Bydź z nami. Spōlnie użyjymy dobryj siyły ôd informacyje.
Jakbyś widzioł/widziała, co pasujesz do Wachtyrza i chcioł/chciała do nŏs dokuplować, to dej prosza znać. Zbiyrōmy prawie drużyna, coby tyn serwis fajnie pokludzić.
Marcin Musiał zrychtowoł tref – Kiedy umrze ślonsko godka? Odpowiadają emocje. I fest nachytoł w kōmyntŏrzach po wydarzyniu.
Nazdali mu za to, za co mu sie noleżało:
– za swoja katastrofalno, szpotlawo gŏdka, kero niy nadŏwała sie do kludzyniŏ trefu i narobiyła ôstudy cołkimu projektowi;
– za ôbiecowanie debaty – dostalimy przeca wieczōr z twōrczościōm ôd roztomajtych autorōw i aktywistōw;
– za polsko gŏdka, do kerej – jak do gŏdki dowajōm sie Ślōnzŏki – prawie na takim trefie niy ma placu;
– za miano ôd trefu – mało wiela ino bez te miano dołbych sie ś nim pokōj.
Przezywali na niego tyż za gupoty, bez przikłŏd za to, co impreza była partyjnŏ. Tego prawie niy bōło tak znać (a dŏwōm na to fest pozōr, ôsobliwie po trefach, na kerych rŏd pokŏzywoł sie z agitacyjōm Marek Plura).
Chyba mało fto chcioł zmiarkować, co Musiał poradziōł rozkulać blank srogie wydarzynie: pokŏzane w mediach, z ciekawymi ôsobami na binie i cołkōm mockōm nŏrodu. Za to, i za polityczno inicjatywa, trza go pochwŏlić.
Dociepna swoje trzi-po-trzi – niy ô formie, ino ô meritum. Usyszołech ôd Musiała, co ślōnskŏ gŏdka to je takŏ ekstra mŏwa, mŏwa ôd serca, ôd kerej aże lepij sie robi w duszy. Kerŏ ôdmykŏ spōmniynia i w kerej ani słōwko „pierōnie” niy mŏ sorōńskigo klangu, ino je choby zawołanie ôd coacha. Bezma skuli tego je choby szac i werci sie jōm retować.
Niy idzie tymu przichwolić! Nasza gŏdka to je nojsōmprzōd nōrmalne nŏrzyńdzie do kōmunikacyji. Uniwersalne, abo mało wiela uniwersalne, co prawie terŏzki piere sie tam, kaj go niy bōło: do durku, massmediōw, ryklamy, nauki, literatury, itp. A nŏjważniejsze: je miyndzy ludziami na beztydziyń, a niy ino na jaki fajer.
Hermetyczny plac do ślōnskij gŏdki – „mŏwy ôd serca”, to je gynau tyn fal, kej gŏdka sie zawiyrŏ, swijŏ, traci. Prawie wtynczŏs napoczynŏ robić za postwernakularnŏ (jak żech dobrze spokopiōł te słowo), richtich mŏ trzi sztwierci do śmierci.
Trza sie starać ô ta frechowno, wrazidlato gŏdka, kero prōbuje pochytać cołki świat i kero funguje, durś je żywo, mŏ swojich naturalnych używŏczy. Niy ô ta, co je ino spōmniyniym (ciepłym, miyłym, cniwym, ale ino spōmniyniym) ô umartych światach, czasach a ludziach.
Wziyni mie do telewizyje. Cosik żech prōbowoł pedzieć o przekłŏdaniu na gŏdka, pisaniu pō naszymu, ô kludzyniu bloga. Wejrzijcie sie na nojbliższe „Dej pozōr”, to nŏs ôbŏczycie: dziołchy z Your Silesian Friends, Klaudiusza „Chopa we kuchni” Kaufmanna, Grzegorza Kulika i mie.
Pierōn wiy, co z tego bydzie – pokŏzało sie, co kamery mie sztresujōm, a pedzieć dwa zdania, coby miały jaki cwek, to ôrŏz je zadanie niy z tyj ziymi. Z tego zbamōncyniŏ ani niy wia, co żech tak po prowdzie tam nafuloł. Wiym ale, co żech chcioł pedzieć. Chciołech troszyczka poôsprawiać ô robocie ze ślōnskimi dykcjōnŏrzami.
***
1.
Mōj piyrszy dykcjōnŏrz ślōnskij gŏdki to bōł „Mały słownik gwary Górnego Śląska”, tyn z familŏkiym na ôbkłŏdce. Tyn ci bōł ale popularny! Widziołech go być we roztōmajtych chałpach, widziołech ludzi szpilać w graczka „spōmnij se jake słōwko, tak coby go niy szło znojś w dykcjōnŏrzu”. Sōm żech go porzōnd czytoł: tak do siebie, trocha do szpasu, trocha do nauki. Ze wszyskich dykcjōnŏrzy ze ślōnskōm gŏdkōm tyn u mie zawdy bydzie za piyrszego.
Potym żech zaczōn co pisać, przekłŏdać, poprŏwiać – i tych dykcjōnŏrzy chciołech mieć co rŏz to wiyncyj. Tōż czekŏ na mie Syniawa, czekŏ blank nowy Kallus, abo rŏz za kedy przidajny Blaf, co przekłŏdŏ nasza gŏdka na czeski (przeca nasza gŏdka to je ino dialekt ôd czeskij gŏdki). Uwziyńćie zbiyrōm „modry” dykcjōnŏrz – „Słownik gwar śląskich” pod red. Bogusława Wyderki, kery mŏ dzisiŏ piytnŏście tōmōw, a doszeł ino do „krawaty” i „krawatki”. Asza sie kŏżdymu „Słownikiem frazeologizmów i typowych połączeń wyrazowych w gwarach śląskich” ôd Lidie Przymuszały – tym, w kerym tak fest żgŏ po ôczach wrażanie ślōnskich frazōw na siyła do polskij gŏdki, ale kery przinosi moc autentycznego sztofu.
Zbiyrōm te cegłōwki, porzōnd do nich zaglōndōm, czytōm sie do szpasu, używōm przi tekstach i przekłŏdach. Dykcjōnŏrzy nigdy za moc.
Zdjyńcie ôd Klaudiusza Kaufmanna
2.
Moc śnich to sōm dyferencyjne dykcjōnŏrze. Zbiyrajōm ino te słōwka, kere sōm inksze jak we polskij gŏdce. Pō jakimu? Skuli tego, co do badaczy nasza gŏdka to je dialekt polskij gŏdki i za interesantne majōm ino to, co je w nij szpecjalnego? Abo tymu, że piszōm je miyłośniki, kerzi patrzōm zebrać jak nŏjwiyncyj echt ślōnskich słōwek abo chociŏż mały wykoz nojgryfniejszych słōwek do aszyniŏ sie gŏdkōm?
Wszysko je dobrze, podwiela taki dykcjōnŏrz niy robi za ksiŏnżka do nauki gŏdki, abo za pōmŏc przi pisaniu żywego tekstu. Bo wtynczŏs leko sie zaglōndŏ do niygo choby do dykcjōnŏrza z kŏżdōm inkszōm gŏdkōm: angelskōm, niymeckōm, ruskōm. A te dŏwajōm ôbrŏz cołkij gŏdki, a niy inŏ nojfajniejszych słōwek wedle jakij kategoryje. Roz, dwa – i sōm my w dōmbkach.
Tōż mōmy popularność „szkryflaniŏ”, „sznupaniŏ”, „pitaniŏ”. Bo jako to – trza by pedzieć „ôn pisze, szukŏ, uciekŏ” – gynau choby po polsku? Psinco, że „szkryftać” to je pisać na wartko i ôszkliwie, sznupać mŏ inkszy polski odpowiednik (grzebać), a „pitać” je z registru potocznego, abo i blank wulgarnego.
Mŏ być tekst po ślōnsku, to bydzie – na gwołt! Smolić to, jak sie gŏdŏ, smolić registry wysoki, strzedni a potoczny, smolić rychtyczne znŏczynie słowa, kōnteksty, w kerym snadnie fōnguje i take, w kerych żŏdyn go niy używŏ. Bele z perspektywy polskij gŏdki wyglōndało to po śląsku – tak jako to polska gŏdka i jeji używŏcze ślōnskŏ gŏdka sie forsztelujōm.
3.
Ślōnskŏ gŏdka i polskŏ gŏdka sōm do sia fest bliskie. I niy idzie dobrze gŏdać pō naszymu, jak sie patrzy ino gŏdać tak, coby to bōło inksze jak u Polŏkōw. Toć, daleko niy trza szukać, coby taki teksty znojś: nafolowane ausdrukami (sławne „samoreskiyrujōnce ferwatlōngi”), niy do poczytaniŏ i niy do spokopiyniŏ bez żodnego krōm tych, co to napisali.
Niy idzie gŏdać po słowacku tak, coby niy szło wysłyszeć czeskigo. Po białorusku – bez ruskigo. Po norwesku bez szwedzkigo. Wiela jeszcze je takich skuplowanych gŏdek na świecie?
Darymne je wajanie, że Polŏki poradzōm pochytać nasza gŏdka. Niykerzi poradzōm, niykerzi niy – niy ma co na nich zaglōndać. Trza sie starać ô ta gŏdka, coby bōła sprŏwnŏ i rychtycznŏ. A jak sie kōmu zdŏ za fest polŏkowatŏ – to niy ma problym gŏdki.
4.
Jak nojmynij dykcjōnŏrza, jak nojwiyncyj żywyj gŏdki. Napisołżeś co pō naszymu i powrażołżeś moc słōwek z dykcjōnŏrza? Podwiela to kōmu pokŏżesz, zrōb eksperymynt. Forszteluj sie, co kōmu czytŏsz tyn kōnsek: takimu, co richtich gŏdŏ pō naszymu. Ôumie, ujkowi, ôjcōm. Abo im to poczytej, jak ci niy ma gańba. Poradziliby to spokopić? Pochytaliby wszysko?
Abo drugi: ôstŏw tyn tekst i wejrzij na niygo niyskorzij, za pora dni. Poczytŏsz go sōmymu bez problymu, abo cosik tam zazgrzitŏ?
5.
Żŏdnego niy uczyli pisać pō naszymu. Moc Ślōnzŏkōw ani w dōma niy poznało gŏdki. Dobrze gŏdać niy ma leko, a kaj tam pisać? Fto sie ino do tego dŏwŏ, tyn włazi na pole minowe. Tōż szczylōmy – my, co piszymy – feler za felerym, wierzimy we gupoty, co nōm stŏwiajōm za prawidła echt ślōnskij gŏdki, wystŏwiōmy sie na pośmiych z kŏżdym jednym tekstym.
Inacyj niy bydzie. Bydymy mieć abo taki teksty – mynij abo wiyncyj szpotlawe – abo żŏdne. Mogymy sie śnich pośmiywać, tak coby na amynt wylyczyć z pisaniŏ tych, co prōbujōm. Ale mogymy tyż robić dobrŏ atmosfera naôbkoło gŏdki i pisaniŏ pō naszymu. Tako, skuli kerej bydzie sie chcieć poprowiać swoja gŏdka – durś a ciōngle, z kŏżdym tekstym.
Snadnij sie uczy gŏdki ôd fajnych, przijocielskich ludzi, jak ôd sorōni, pra?
***
A takech sie ôbiecowoł, że już żŏdnego wynokwianiŏ ô gŏdce sam na blogu niy bydzie…
We wtorek na gospodŏrski byzuch na Ślonsku przijechali premiyr Ewa Kopacz. Kożdy spodziywoł sie szumnie przepowiadanygo programu, nale żodyn ani sie niy forsztelowoł usyszeć to, co pani premiyr zapowiedzieli na kōnferyncyi zorganizowanyj na katowickim rōndzie. Spōmnymy sam trzi nojważniyjsze pōnkty istnygo programu.
Rŏz: Wynulowanie dekretu Krajowyj Rady Narodowyj z 6 maja 1945, kery zlikwidowoł autōnomijŏ ôd wojewōdztwa ślōnskigo.
Dwa: Mapa drogowŏ wrōcaniŏ rzeczōnyj autōnōmije, z administracyjōm refōrmōm, kerŏ mŏ skuplować gōrnoślōnski ziymie we 2016 roku, z welunkiym do Sejmu Ślōnskigo we 2017, a z „Paketem do samorzōndōw”, kery mŏ sie tykać niy ino ziymi ślōnskij, nale cołkigo systymu samorzōndowygo w Polsce.
Trzi: nowelizacyjŏ ustawy ô myńszościach narodowych a etnicznych wedle projektu ôbywatelskigo.
Kōmyntatory zgodliwie padajōm, co słowa Ślōnzŏki to je naprowdy hyrskŏ nacyjŏ – abo po polsku Ślązacy są bardzo dumnym narodem – ôd kerych Ewa Kopacz napoczli swoja przemowa, ôdymkły blank nowy rozdział we gyszichcie ôd polskigo Ślōnska.
Wystōmpiynie pani premiyr zelektryzowało polskŏ politycznŏ bina. Partie ôpozycyjne pomŏwiajōm Ewy Kopacz ô wyzdradzynie polskich interesōw narodowych a kludzynie welunkowyj kampanije bez żŏdnygo usōndku. Tympyratura rajcowaniŏ dobrze pokŏzujōm breweryje, na kere idzie sie podziwać na antynie publicystycznych programōw we wszyskich głōwnych telewizyjnych a radyjokŏwych sztacyjach.
Czekōmy durś na kōmytŏrz rzecznika rzōndu. Dejcie sie spōmnieć: jeszcze we wtorek w necu pokozoł sie film nagrany ze smartfōnym zarŏz po wystōmpiyniu, na kerym Ewa Kopacz padajōm „Jŏ sie chachłach! To bōł ino taki skrōt myślowy”.
(za: Gōrnoślōnskŏ Agencyjŏ Prasowŏ, 02.07.2015)
Zdŏwŏ sie, co niy poradza skōńczyć dzisio drugigo ôdcinka podcastu Zplanety.si. Niy skōńczyłech jeszcze tumaczyć kōnska, kery żech sie ôbroł. Ale jak to już yntlich szafna, to krōm przekłŏdu pōdzie usyszeć taki kōmunikat…
Cosik mie terŏzki biere na posty „ôbŏczcie, co żech znod”. Dzisio zaś – terŏzki skuli wywiadu we Wyborczyj.
Rŏz za kedy idzie trefić kajś na marginesie słowa, kere do tych, co gŏdali, bōły możnŏ psinco wert: ańfachowy wstymp abo dygresyjŏ. Słowa, kere tak na isto pokŏzujōm dużo wiyncyj, chytajōm sztatus mało wiela definicyjny, padajōm to, co przeważnie je schrōniōne we gowach: niyuświadōmiōne, zadekowane politycznōm poprawnościōm, abo niy dogŏdane skuli tego, co do gŏdajōncych robiōm za spōlny mianownik.
Dziwejcie sie na tyn kōnsek. Jak fto chce, może sie go czytać ino jako wynokwianie jednego chopa. Ale idzie tyż ôbŏczyć w nim wiyncyj: blyskniyńcie mentalności. Wejrzeć bez taki kuklŏk na jakoś prŏwda.
Od dzieciństwa: Radom – Warszawa – Kraków. Kilkadziesiąt razy w roku w tę i z powrotem królową polskich szos. Kręgosłupem polskiego państwa, a właściwie Polski wiślanej, bo ta pani odrzana to zupełnie inna historia.
Wy, na „odzyskach”, jesteście trochę jakby polska kolonia. Kolonia tych wszystkich kielczan i zabużan, a wzdłuż siódemki rozwlekła swoje ciało ta Polska prawdziwa, nadająca krajowi cywilizacyjny ton. To stamtąd wyszli ci ludzie, co poszli na poniemieckie, to do tego odnosili się ci z byłych Kresów, to o tych terenach marzył Iwaszkiewicz, gdy żył w Kijowie. No więc przy tej siódemce, szosie między Małopolską a Mazowszem, zawsze widziałem ten straszny Jędrzejów, te okropne Chęciny i Miechowy, i wszechobecny syf. I nagle pokapowałem się, że nie znam pierwotnego kształtu własnego państwa.
Bo ta Polska z siódemki to „Polska właściwa” też pod względem architektonicznym. Nie jest to Polska poniemiecka i poaustriacka, zabudowana na modłę Prus i Austrii, tylko polska porosyjska.
Niy wiym, jak to czytŏ Polŏk „na odzyskach„, przekludzōny sam kejś – możno pora pokolyń do zadku – kej słyszy, że do Polŏkōw stamstōnd durś niy je w takij „echt” Polsce. Niy wiym, jak to czytajōm Polŏki z Poznaniŏ (abo wiyncyj: te z zaborōw inkszych jak ruski), co tak mało majōm do gŏdaniŏ, kej sie rozchodzi ô dŏwanie tōnu prawyj Polsce (i take, jake sōm, sōm za mało polske).
Czytōm to jŏ, Ślōnzŏk, autochtōn z istnyj „jakby polskij kolōnii…”, blank przepōmniany we narracyje ôd kolōnizatorōw. I moc mi te słowa erklerujōm. To je nŏstympny puzzel, co foluje mōj forsztelowany ŏbrŏz tego „co ôni ô nŏs myślōm, że bōło sam – i je sam – tak, jak je”.
Skōnd sie biere ôbrŏz Ślōnska – czŏrnego landu z grubami i werkami? Ôszkliwyj ziymie, zmazanych miast. Szacōw, skuli kerych werci sie to strzimać: wyngla i stali? Mordoru Rzeczpospolitej Polskiej?
Take maszkety niydŏwno żech znŏd. Poczytejcie:
Śpiywka, do kerej słowa naszkryftała Zdzisława Szwendowska, je w ksiōnżce Roztańczone nutki. Śpiewnik dla zuchów, Warszawa 1981.
I już dziecka we cołkij Ojczyźnie wiedziały, co możnŏ kaj indzyj je piyknie i z gyszichtōm, ale tukej…
Tutaj ziemia bogata. Radość i praca.
Chociaż dymią kominy, chociaż domy są szare,
To nie szkodzi…
Wszyscy na Śląsku – hej, powstańcie;
Czy wasze imię Piotr, czy Paweł –
Ubierzcie pierś w stalowy pancerz
I ruszcie w bój – za naszą sprawę!
Wszyscy na Śląsku – hej, panowie;
Głębokich szybów wy szlachcice!
Z kopalni buchnie dym i płomień;
Nadejdzie wreszcie dzień rozliczeń!
Petr Bezruč, „Ostrawa” (kōnsek), tumaczyła Wanda Ziemba-Wojciechowska
Widzieliście kogo tak pisać ô Ślōnsku, na Ślōnsku? Katać u nŏs rewolucyjnŏ poezyjŏ?!
Przeczytołech ino dwa wiersze*… i łepa uwarzōnŏ.
Niby cosik żech już przeczytoł, niby cosikech sie ô naszym Ślōnsku dowiedzioł, ale durś psinco wiym! Chociŏż żech je bezma filologiym (mało wiela literaturoznawcōm), po Uniwersytecie – bezma – Ślōnskim. Wiym tela co nic.
Czy to je ekstra tak złōnacōne, coby my, Ślōnzŏki, niy wiedzieli, że my mieli takŏ literatura? Abo ô to sie rozchodzi, że Bezruč widzioł nasz Ślōnzek przi Czechach, tōż żŏdyn Polŏk (a już na zicher polski Ślōnzŏk) niy śmiy tego czytać? Abo je tak ino tymu, że nikaj nŏs niy uczyli ô Ślōnsku?
Do mie je to choby szlag. Chobych wraził widełka do sztekra, dwiesta dwajścia bez łeb. Anich sie niy forsztelowoł, co idzie tak myśleć. Co idzie być ślōnskim poetōm-burzicielym.
Jezech trocha wiyncyj wolnym czowiykiym.
* „Ostrawa” a „Dwie wioski”, kere żech znŏd w „99 książek czyli mały kanon górnośląski”.
Blog ôd Rafała Szymy 