Beboki. Co to je za źwiynk? (śpiywka)

Tyjater Trip stworził spektakl „Beboki”. A do tego spektaklu – śpiywka „Co to je za źwiynk?”. I ta śpiywka prawie dorobiyła sie teledysku!

Pōm, pōm-pōm, pōm-pōm, pōm-pōm, pōm-pōm
Co to je za źwiynk? Co to je za rytm?
Pōm, pōm-pōm, pōm-pōm, pōm-pōm, pōm-pōm
Co to za klupanie, skōnd te pōm-pōmpanie?
Hanie serce śpiywo, z piersi sie wyrywo.
Pōm, pōm-pōm, pōm-pōm, pōm-pōm, pōm-pōm
Co to je za źwiynk? Co to je za rytm?

Po jakimu ô tym pisza? Trochach pōmogoł z tekstowōm materyjōm. Downo, downo tymu, jak jeszcze niy było ani melodyje, powstała ta piyrszo wersyjo (abo jedyn-a-pōł? niy dokopołech sie do wszyskich zapiskōw):

Po cichu (szeptym)?
Pum-pōm, pum-pōm, pum-pōm, pum-pōm
Pum-pōm, pum-pōm, pum-pōm, pum-pōm

Refryn:
Co to je za źwiynk, co za rytm, powiydz mi, co to te klupani(e)?
Jo już chyba wiym, abo niy, kaj to je, skōnd te pum-pōm-pani(e)?
Doczkej, słysza jego zdrzōdło
Chyba stōnd to pum-po rōwno
Abo jednak niy! Skōnd to je? Pōdź teroz, poszukōmy za nim

(te „klupani(e)” śpiywać po swojimu: klupanie, klupani, klupaniy – jak tam sie u Wos ta końcōwka wymowio)

1.
Patrzała żeś w dōma? (pum-pōm, pum-pōm)
Szranczek, bifyj, rōma (szu-kōm, szu-kōm)
Gōra i piwnica,
Lauba, kalynica
To niy sam!

2.
Za tym rōmplowaniym (pum-pōm, pum-pōm)
Na plac my pognali (słu-chōm, słu-chōm)
Hasiok i klopsztanga,
Auto ujka Marka
To niy sam!

3.
Abo to pod ziymiōm, (pum-pōm, pum-pōm)
Kaj sie Skarbek kryjōm? (kaj to? kaj to?)
Rōmplujōm beboki?
Heksa piere zoki?
Tyż niy sam!

Po tym, jak Hanka mo skokać, leci finałowo zwrotka i zmiyniōny, finałowy refryn:

4.
Bez to żech skokała (pum-pōm, pum-pōm)
Teroz zmiarkowałach (mōm-mōm! mōm-mōm!)
To serce tak śpiywo
Z piersi sie wyrywo
Hej-że-ha!

Co to je za źwiynk, co za rytm, powiydz mi, co to te klupani(e)?
Jo już chyba wiym, dyć to je, sam to je, stōnd te pum-pōm-pani(e)?
Doczkej, słysza jego zdrzōdło
Serca nōm pum-pajōm rōwno
Rynka swoja weź, dej na pierś! Poczuj tyn serca rytm, co durś niy ustanie

Tōż wystowcie se, jako mōm teroz uciecha zaglōndać, jako drōga przeszła ta śpiywka, zanim wylōndowała przed kamerami!

Robota przi Hanusiku

No i prziszło ku tymu, że redaguja* ksiōnżka napisano po ślōnsku. Strach mōm pierōnowy, ale siedza i robia tak, coby to wyszło nojlepij, jak sie dŏ.

„To”, to je „Kōmisŏrz Hanusik” ôd Marcina Melōna. Znŏcie już to, pra? Kōnkurs „Jednoaktówka po śląsku”, drugi plac łōńskigo roku… Ôbŏczcie sie na Youtube:

Marcin Melōn wziōn i zrobiōł z tego tyż ôsprŏwka. A potym (abo gibcyj – trza go spytać, jako to tam boło) napisoł inksze Hanusikŏwe gyszichty. No i bydzie śnich cołkŏ ksiōnżka, a wydŏ jōm Silesia Progress. Tukej idzie sie jōm już terŏz besztelować (do 5 marca je tōnij).

Byda jeszcze na blogu ô „Kōmisŏrzu” pisoł, możno i niy rŏz. Przeca musza wōm pedzieć, po jakimu to je fajnŏ ksiōnżka! Terŏz ino pokŏża kōnsek. Tōż jeszcze rŏz: Marcin Melōn, „Kōmisŏrz Hanusik i Warszawiŏk”, tela co we prozie:

– Ryszawy Erwin mo, jakby to pedzieć, jedna grajfka. Rod sie przeblyko za inkszych. I, pierōnie, poradzi to robić choby żodyn inkszy. Jego kariera napoczła sie już za bajtla. Jak mioł dwanoście lot, to przeblykoł sie za wszyskich swoich kamratōw i broł za nich taszyngeld ôd jejich ôjcōw. I, dejcie pozōr, Hanusik, żodyn z ôjcōw niy kapnył sie, że dowo piniōndze cudzymu bajtlowi!
– Co wy godocie? – dziwowoł sie kōmisorz – Taki gizd je dobry w tym przeblykaniu?
– Je nojlepszy. Sztiglowaniy, charakteryzacyjo, naśladowanie tego, jak ftoś sie ruszo, godo. Ku tymu mo richtich grajfka. Cołko utropa je tako, że źle jij używo. A terozki suchejcie… Wiycie, że we czwortek bydzie sam we Katowicach premiyr Polski? Mo sie trefić z naszym wojewodōm i prezydyntym miasta. Bydzie sam kupa policajōw, naszych-ślōnskich i z Warszawy tyż. No i ôboczcie, Hanusik…
Inspektor Smolorz ôtwar szuflodka i podoł Hanusikowi kartka papiōru, wydrukowany e-mail. Zaczōn czytać.

„Do insp. Smolorza. Smolorz, czytołech w cajtōngach, że we czwortek bydzie u nos polski premiyr. Co byś pedzioł, jakby premiyr doł nōm nazod autonomio? Ale by była chaja, pra?”.

– No, dejcie pokōj! Tyn pierōn chce sie przeblyc za polskigo premiera i dać nōm autōnōmijo?

Chcecie wiyncyj? Piyrszy rozdział ksiōnżki (cołkŏ ôsprŏwka) pokŏzalimy na przileżytoś dnia ôjczystyj mŏwy na zajcie SONŚ (kere je patrōnym „Kōmisŏrza”). Wejrzijcie sie tukej.

*abo „redagiyruja”? Jak to bydzie wiyncyj po naszymu?

„Synek” abo ślōnski na binie

Grejcie, bo to je fajne, słuszne a przidajne! Do wŏs aże poradza strzimać ôsprawianiy ô tym, jak to my, Ślōnzŏki, mōmy skiż naszej ślōnskości źle. Żle i dobrze ku tymu, bo sie idzie poasić, co mōmy gŏdka, kerej niy ma i hajmat chociŏż my sōm choby wandrowniki, Cygōny a Indianery.

Było tam dzisio, przi ôtwarciu pubu k8 na zabytkowyj grubie Guido, to wszyjsko, co durś słychać i bez co idzie sie zeszterować, jak czowiyk nie weźmie sie na wstrzimaniy i niy kuknie na co inkszego. Znōm to, czytōm Kadłubka a inkszych kamratōw ôd ślōnskigo wajaniŏ.

Nale tak na binie, we entourage prawego tyjateru… Wiycie, prawego – niy ślōnskigo, z bajtlami we czŏrnych westach a farebnych mazelōnkach. Ani niy z tym wicowaniym, chichraniym sie, kere je erbniynte po plebejskij kulturze i kere treficie we „Cholōnku”, u Makule a u inkszych (wiycie: baba, chop, ôżarty ujek, modŏ ciotka, a kulaniy sie za szopkōm, ha-ha-ha)

„Synek” to je prawy tyjater, z chopym po nagu, pinglami skokajōncymi po zolu i inkszymi fizymatyntami, kere moderny tyjater mŏ do ludzi. Niy znōm sie na tym, niy poradza spokŏpić tego mydium, nale… dołżech sie zbamōncić. Ôstołżech tam na binie i niy chciołech wyjeżdżać na wiyrch.

Bez mōmynt tam, 320 metrōw pod ziymiōm , nasza gŏdka (felernŏ, nale gŏdka) była gŏdkōm dōminujōncōm, rygiyrowała choby jedynŏ krōlowa. Aże mi było gańba (ja, gańba!), jakżech musioł nazot gŏdać po polsku trzi minuty po tym, jak sie przedstawiynie skōńczyło.

Chca nazŏt na dōł, ku tej grubie, ku tym katakumbōm. Chciołbych wiyncyj mikroświatōw, w kerych rygiyruje ślōnski. Dobrze mi tam było, mōgbych sie tam ôstać.

Tōż grejcie…

Ô strefie k8
Ô „Synku”

Bina banhof Ligota

Jak pōdziecie kejś bez banhof na Ligocie, niy wylynkejcie sie, jak ôbŏczycie moc ludzi i synka, kery bydzie prōbowoł ôd wŏs wyfechtować pŏrã złotkōw. Dejcie mu wiyncyj jak ino jakie drobniŏki – możno poradzicie zmiynić los ônego i jego dziołchy…

Ô czym ôsprawiōm? Ô szpilu „Ballada ô bezpańskij suce a gołymbiu” Dominiki Borkowskij we reżyserie Dawida Komudy. Je to piyrszy szpil Przestrzeni Twórczej Katowice Ligota, kery ôtwiyrŏ jejich robota na banhofie we Ligocie. Przōd wyremōntowali wielgo izba (idzie sie tam terŏz siednyć i pogŏdać przi piwku), aże prziszeł czas na ôficjalno prymiera szpilu.

Trza zarŏz pedzieć – projekt Przestrzeń twórcza… to je do tego placu prawy retōnek. Ôd kedy pamiyntōm, PKP bōła sam złym gospodŏrzym: dała sie banhof zmarasić, pomazać, ôstawiła go chacharōm, a terŏz bezma blank samstōnd uciykła. Niy ma ani kasōw, ani poczekalnie, nikt ani niy zapowiadŏ cugōw. Niy wiym, eli dziołchy i synki ze Przestrzyni… dostali plac ôd miasta abo ôd PKP, eli cosik za ônego bulōm abo niy, nale to, że sam sōm, to je rychtyk postymp. Tegoch zowiścił Berlinowi, jakech tam ôglōndŏł roztomajte galeryjo-knajpo-sklepy z harapuciami, kerymi rygiyrowały artysty ino tymu, iże dostali je za pōłdarmo ôd miasta. Urzyndniki spokŏpili prostŏ rzycz: abo je ôddadzōm, abo chneda bydōm mieli ruiny. Możno i u nŏs ftoś kajś pomyślŏł i zrobiył co dobrygo?!

A szpil? Poradził naprŏwdã wykorzystać genius loci. Grajōm sam niy ino aktory, nale tyż banhof: te pōmazane ściany, rajzujōnce cugi, pasażery, aji ôziōmbaniy. Nŏjlepsze bōły te tajle szpilu, kej niy bōło już granice miyndzy kunsztym a życiym na banhofie. Przi tymu traci sie – abo na opy: trefio swōj plac – przewidywalność, naiwność a prostota gyszichty. Do mie – jako widza – wszyjsko piyknie grało.

Dawid Komuda zaprŏszŏł mie – cudzygo chopa – cobych tam prziszeł beztydziyń na szklōnka (plastikowo!) tyju abo na piwko, tōż wierzã mogã i wŏs tam prosić: przidźcie, ôboczcie, ôstōncie. Ino sie fest ôblyczcie, bo pizgŏ tam rychtyk jak na banhofie…

Zaś ô Miłości w Königshütte

We łōńskim poście napisołech, iże szpil mi sie za fest niy podoboł. Musza jednak sie cofnōnć i pedzieć cosik wiyncyj.

Czamu zrobiōło sie skiż niego takie larmo? Przōd trocha żech ô nim poczytoł i skuli artykli narychtowołech sie na rychtyk mocne scyny, na wielgie ôskarżyniy Polŏkōw, choby scynariusz napisoł sōm Bieniasz. Na binie ôboczyłech stonowano, pyrsonalno gyszichta i bezma żodnygo kozaniŏ ô „ciynżkim żywocie ślōnskigo ludu pod polskim szczewikiym”. Toć, bōł kōniec ze ślōnskimi ôpaskami, rechtorka sprała bajtla, kery gŏdoł, a niy mówił, i byli tyż wojŏki ôd polskigo (komunistycznego) lagru – przeca ô tym bōł tyn szpil. Ale kaj tam „RASiowskŏ agitacyjŏ”, „antypolsko manifestacyjŏ” i inksze gwołty na polskij racje stanu? Dlŏ mie szpil niy bōł nawet skargōm – cołko jego ôpowŏga je ino we tymacie. Prowda – za sōm tymat naszporŏwali sie Villqist i bielski tyjater respekt.

Napisołech tyż, iże „Miłość w Königshütte” to niy ma szpil, kery kożdy Ślōnzŏk musi ôboczyć. Patrza, co sie wele niego pŏcho i myśla: możno niy mōm recht? Recynzŏwołech go jakŏ dzieło artystyczne, ale przeca widza, iże je ôn tyż wydarzyniym społecznym – i to chyba wiynkszym, jako żech przód myśloł. Możnŏ rychtyk bydzie to głos, kery aby trocha ôdcygani gyszichta, poradzi nauczyć cosik Polŏkōw ô Ślōnsku, zrobi chocioż mały krok dlŏ akceptacje ślōnskij tōżsamŏści? Wtŏ wiy – możnŏ gŏdka ô ślōnskich „Dziadach ’68” niy ma przesadzonŏ? Chciołbych, co by szpile „słuszne” i „ważne” dlŏ ślōnskij sprawy bōły tyż „wielgie” i rychtyk piykne, wzniosłe, artystycznie trefiône. Beztōż dziwuja sie, iże alergia na wszystko, co je żōłte a modre, dźwigŏ do takij rangi dzieło ańfachowe – ani cołkiym złe, ani rychtyk dobre. Z drugij strōny – wto dzisiŏ pamiynto, eli „Dziady” Dejmka mioły wartość artystycznŏ, eli niy?

Możno ci, kerzi robiōm nojwiynkszo ôstuda, wcale szpilu niy ôboczyli? Abŏ widzōm ino to, co majōm we gowie? Zaglōndom na nich i pomału zaczynom pokopić, po jakiymu stare Ślōnzŏki majōm taki strach, kiej idzie ô gyszichta.

Miłość w Königshütte – katharsis niy boło

Widziołech gynau tyn szpil, uo kiery terozki je takie larmo? Przeca niy boło hajowanio ani przed, ani na, ani po szpilu, a musza pedzieć, że miołech nadzieja na jakiś ekstra szpas skuli manifestacje „echt-Poloków” abo „echt-Ślonzoków”. Po prowdzie niy boło tyż wielgich wiwatow – trocha my poklaskali i szlus. Zdowo mi sie, iże cołko haja skuli szpilu Tyjateru Polskigo w Bielsku je ganc ajchniono.

Trzeba pedzieć – niy ma to szpil, kery kożdy Ślonzok, abo ino kożdy przociel tyjateru musi uoboczyć.  Szłoby istno gyszichta pokozać lepij, wyraźnij, abo mocnij. Niy godom tukej uo ideologie, ino uo „środkach wyrazu artystycznego”. Szpil pado uo rzyczach rychtyk ważnych, a niy poradzi ich pokozać, co by my to niy ino wiedzieli, ale i czuli.

Konflikt Ślonzoków z Polokami nojlepij  je pokozany na płaszczyźnie małżyństwa ślonskigo dochtora i polskij rechtorki. Woża se tyn szpil skuli tego, iże je sam gynau ślonsko filozofijo historie, kiero je zawdy historiom ludzi. Uocyniomy ino jednostki, niy narody. Beztóż nawet istnyj dochtorowyj, kiero wyrosto na czorny charaktyr, boło mi przi kóńcu żol. Czułech, iże tela popochała skiż lankoru i ludzkij gupoty a słabości, a niy tymu, iże boła gorolkom.

Za to finału szpilu niy umiołech strzimać. Uoroz zaczyna sie bojka, moralizowaniy, beztóż  najwiynkszy atut szpilu – osadzynie bohatyrów w jakisikejś pyrsonalności – poszoł furt. Możno jakby aktory tela niy godali, ino zuonaczyli pantonima, poradziliby ta scyna uobronić, schronić we symbolismusie. Skuli mie nadowo sie uona ino do hasioka: boł to tyn jedyn momynt, kiej żech sie gańbowoł ślonskości na binie.

„Miłość w Königshütte” niy ma, niystety, maszketym dlo widza. Niy wyszołech z tyjateru choby ożarty, a przeca tako działo na mie zawdy katharsis (niy mo znaczynio, eli w tyjatrze, eli w kinie, eli kaj indzyj). Je to szpil słuszny, ale trocha ańfachowy.