Jakby my mieli ôbrać 6 ksiōnżek do przełożynio drab na ślōnski, to co bierymy? Z cołkij światowyj literatury, ze wszyskich godek, z kożdego czasu… Ino 6, takich nojprzidajniyjszych…
Trocha do boznōw, a trocha niy – niy pogorszōłbych sie na taki wykoz:
Biblijo, bo to sōm fōndamynta
Pratchett, jak już my sōm przi fantastyce
Grey, coby poznać erotyczno strōna ôd ślōnskij godki
Dante, coby dać zlecynie Mirosławowi Syniawie
Cholōnek, bo ta ksiōnżka mo ślōnski klang, chocioż żodyn jōm jeszcze po naszymu niy spisoł
Piyrszo Polka, bo do kupy z Cholōnkiym robi Ślōnzokōw
Ze milijōnōw ksiōnżek ino sześ, jak wszysko, co mōmy po ślōnsku przełożōne, wlezie na dwie pōłki? To je ale graczka!
Symultaniczny translatōr z wielkij na mało godka. Bez przikłod: niy bydzie trza ôficjalnyj źwiynkowyj cesty abo napisōw do filmu, jak AI sama poprzekłodo. Jako to je siyła, ôroz mieć po ślōnsku kożdy jedyn film, serial, bojka; abo ino we jakim podstawowym przekładzie; do majoryntnych i do dziecek!
Z AI szło by se stworzić jynzykowy bōmbel (sfera z ôbranōm godkōm), bez co niy trza by było „wychodzić” z myńszościowyj godki ino tymu, że niy ma w nij jakij materyje/dzieła/narzyńdzia
Szprytny, dobryj jakości translatōr (inteligyntny dykcjōnorz)
AI, co dowo snadny dostymp do korpusu, ze przikładami i interfejsym, co bazuje na pytaniach, a niy ôbsudze ekstra programōw
Przi godce takij jak ślōnsko = z mockōm regiōnalnych wariantōw, dobrze wybildowano AI poradziyłaby wachować tego, coby niy matlać godki cieszyńskij, rybnickij, ôpolskij itp (czynsty feler tych, co sie dowajōm do nauki śl godki)
Przidajne narzyńdzie do samobildowanio: z AI zawdy idzie se pogodać (a dyć moc ludzi wajo, że niy mo naôbkoło siebie użytkownikōw ślōnskij godki, ôd kierych by mogli sie uczyć)
Przekłady miyndzy małymi godkami bez postrzednictwa wielkij godki: do nawiōnzowanio kōntaktōw i spōlnego lobbowanio za swojōm sprawōm; snadniyjszy dostymp do dobrych praktyk, narzyńdzi i doświadczynio inkszych godek ô podobnym statusie
Autōmatyzacyjo przechodu tekst <> mowa (roz: kożdy tekst szło by usłyszeć, co je ważne przi problymach z zapisowaniym/ôdczytowaniym ślōnskich tekstōw; dwa: kożdo mowa szło by dostać tekstym, coby ôstowała w takim snadnym formacie)
AI-korektōr, z kierym polepszy sie wert puszczanyj materyje po ślōnsku.
Mocie jeszcze jaki pōmysł, jak tyż narzyńdzia, co bazujōm na AI, mogłyby sie przidać małym godkōm?
To niy ma wynokwianie; to je plan na nastympne pora lot roboty ze ślōnskōm godkōm!
Kaj sie przewiedzieć, jeźli te słōwko po ślōnsku, co ci sie podobo, ale chyba niy pasuje, richtich je z twojich strōn, abo ino sie piere do przodku przi naszym modernym pōmatlaniu? Majōm recht ci, co padajōm, że „tak sie przeca niy godo, bo u mie godo sie tak a tak, >>gorolu<<„?
“Atlas językowy Śląska” – jedna z nojważniyjszych ksiōnżek i zdrzōdeł informacyji ô jynzyku ślōnskim. Efekt podszukōnkōw, co tykajōm sie samego drzynia ślōnskij godki i jeji charakterystycznyj cechy (przinojmnij w kōntekście polskich jynzykowych zwykōw): regiōnalnyj rozmajitości.
I ino je taki jedyn, mały problym: Materyjo było do niego zbiyrano wiela: 60, 70 lot tymu? Pokazowoł sie w latach 70. Downo by my uznali, że to narzyńdzie do badanio już ino historie ślōnskij godki… jakby niy to, że drugigo takigo – ino moderniyjszego – narzyńdzio niy mōmy.
I niy bydymy mieć. Dyć miyndzy inkszymi tyż na to je godkōm ôficjalny status i sparcie ód państwa: coby znodły sie piniōndze na programy, granty i projekty podszukowanio i ôpisowanio.
Chcesz dzisio wejzdrzeć na mapki za lotawicōm/lotaśnicōm/lŏcochōm/gōniochōm/hunculōm/smykulōm/chłopczorōm abo smarkiym/śpikiym/snoplym/gilōm/glicōm/ciupkōm? Sznupej za nimi po antykwariatach abo w cyfrowyj bibliotece, we ksiōnżkach 50 lot starych.
Tyjater Trip stworził spektakl „Beboki”. A do tego spektaklu – śpiywka „Co to je za źwiynk?”. I ta śpiywka prawie dorobiyła sie teledysku!
Pōm, pōm-pōm, pōm-pōm, pōm-pōm, pōm-pōm Co to je za źwiynk? Co to je za rytm? Pōm, pōm-pōm, pōm-pōm, pōm-pōm, pōm-pōm Co to za klupanie, skōnd te pōm-pōmpanie? Hanie serce śpiywo, z piersi sie wyrywo. Pōm, pōm-pōm, pōm-pōm, pōm-pōm, pōm-pōm Co to je za źwiynk? Co to je za rytm?
Po jakimu ô tym pisza? Trochach pōmogoł z tekstowōm materyjōm. Downo, downo tymu, jak jeszcze niy było ani melodyje, powstała ta piyrszo wersyjo (abo jedyn-a-pōł? niy dokopołech sie do wszyskich zapiskōw):
Refryn: Co to je za źwiynk, co za rytm, powiydz mi, co to te klupani(e)? Jo już chyba wiym, abo niy, kaj to je, skōnd te pum-pōm-pani(e)? Doczkej, słysza jego zdrzōdło Chyba stōnd to pum-po rōwno Abo jednak niy! Skōnd to je? Pōdź teroz, poszukōmy za nim
(te „klupani(e)” śpiywać po swojimu: klupanie, klupani, klupaniy – jak tam sie u Wos ta końcōwka wymowio)
1. Patrzała żeś w dōma? (pum-pōm, pum-pōm) Szranczek, bifyj, rōma (szu-kōm, szu-kōm) Gōra i piwnica, Lauba, kalynica To niy sam!
2. Za tym rōmplowaniym (pum-pōm, pum-pōm) Na plac my pognali (słu-chōm, słu-chōm) Hasiok i klopsztanga, Auto ujka Marka To niy sam!
3. Abo to pod ziymiōm, (pum-pōm, pum-pōm) Kaj sie Skarbek kryjōm? (kaj to? kaj to?) Rōmplujōm beboki? Heksa piere zoki? Tyż niy sam!
Po tym, jak Hanka mo skokać, leci finałowo zwrotka i zmiyniōny, finałowy refryn:
4. Bez to żech skokała (pum-pōm, pum-pōm) Teroz zmiarkowałach (mōm-mōm! mōm-mōm!) To serce tak śpiywo Z piersi sie wyrywo Hej-że-ha!
Co to je za źwiynk, co za rytm, powiydz mi, co to te klupani(e)? Jo już chyba wiym, dyć to je, sam to je, stōnd te pum-pōm-pani(e)? Doczkej, słysza jego zdrzōdło Serca nōm pum-pajōm rōwno Rynka swoja weź, dej na pierś! Poczuj tyn serca rytm, co durś niy ustanie
Tōż wystowcie se, jako mōm teroz uciecha zaglōndać, jako drōga przeszła ta śpiywka, zanim wylōndowała przed kamerami!
Pozōr!!! Jak fto powiy ci, że życie piykne je, a, jak pado, to wzruszōny, na pograniczu dyrgotanio głosu, to postarej sie ô niego, bo ôn, chyba, kurwa, przibōł z kosmosu.
Jynzykowy imperializm (…) stawio polski* za społeczno-jynzykowy towor, co je „neutralny, przidajny”. Beztōż nauka polskigo* czynsto je aktywnie prōmowano (…) jednako ôd szkolorzy i ôd ôjcōw choby nauka jynzyka do kōmunikacyje, jynzyka „prestiżu”, „postympu”, „kultury”.
To niy polsko* godka mie krziwdzi, ino to, co ś niōm robiōm prześladowcy, jak jōm formujōm w terytoriōm, co ôbgraniczo i definiuje; jak robiōm ś nij brōń, co niesie gańba, pōniżynie i kōlōnizacyjo.
To kōnski z artykułu ôd Paula J. Meighana ô godce na sużbie kolōnializmu i ô nauce autochtōnicznych godek na przikładzie edukacyje w Kanadzie.
*Zmiyniōłech ino angielsko godka na polsko. To zmiana, co w mōmyńcie przibliżo tymat. Zaroz pokazuje, iże tekst niy pado ô jakijś tam godce kajś na drugim kōńcu świata, ino ô sytuacyji, w kieryj je mocka myńszych godek. Jak nasza.
Miana godek we porach dōminujōnco/dōminowano sie zmiyniajōm, bo takich „ślōnskich godek” je na świecie moc. Cudnie pokozoł to Meighan na przikładzie hiszpańskij godki, co w jednym czasie poradzi być za dōminujōnco (dyć to je 2. nojwiynkszo godka na świecie) i dōminowano (u hiszpańskojynzycznyj myńszości w USA).
Muszymy zaglōndać na doświadczynia inkszych zagrożōnych jynzykōw. Flyjgowanio godki muszymy sie uczyć ôd tych, co to już robiōm. Bez przikłod ôd Indianerōw z Kanady. Bo my, Ślōnzoki, bezmała blank sie na tym niy znōmy, a chneda sie ôbudzymy bez naszyj godki.
Szkryfniynte przi czytaniu „Colonialingualism: colonial legacies, imperial mindsets, and inequitable practices in English language education” ôd Paula J. Meighana
Jak straciōł maska, to widzioł ino to, co dowały ôboczyć prōmiynie taszynlampy, co świyciyła na ziymi kajś ze zadku, w dziurze, w kieryj krwawiōł Zarchn.
– Kole stu, abo i wiyncyj – ôdpedziołech z prowdōm.
– Mosz drugi magazynek do tego amerykōna? – poklupołech po thōmpsōnie.
Belch pokryńciōł gowōm, a bajtel narobiōł w galoty. Anich mu sie niy dziwowoł. Mie tyż już niy było dużo trza.
– Dobre, jak powia „Chryste”, to pitōmy! Na ôstatku trefiymy sie abo we słowiańskim piekle, abo we twojim szynku.
– Jo je Ślōnzok, bez to zy mie je pōł Niymiec i sztwierć Żyd. Wierza niy skōńcza we słowiańskim piekle.
Jakby tak „Underground: Rebelia” ôd Františka Kotlety miała tytuł „Undeground: Rebelijo” i była po naszymu, to by ś nij bōł piyrszy ślōnski rōman sci-fi i mogła by z wiynksza tak wyglōndać. Chocioż pierōn wiy. Dyć tyn kōnsek przełożōłech z polskigo, a niy z czeskigo ôryginału. Może co sie tam po drōdze potraciyło?
Kajś z rok niyskorzij Mike Todd wzbiōł sie do luftu prywatnym fligrym w czas burzy i na drugi dziyń Elisabeth Taylor była gdowōm. Tōż, naturalnie, mōj ôjciec polecioł być przi jeji boku i pōmalutku przelyźć na lepszo pozycyjo. Nojprzōd suszōł jeji płaczki sznuptychlōm, potym pocieszoł jōm kwiotkami, a na ôstatku pocieszōł jōm swojim pynisym. Bez to zaś jego małżyństwo z mojōm matkōm stało sie doś dziwne, tōż w tydziyń sie straciōł.
Because about a year later, Mike Todd took off in a private plane in a rainstorm, and the following morning Elizabeth was a widow. Well, naturally, my father flew to Elizabeth’s side, gradually making his way slowly to her front. He first dried her eyes with his handkerchief, then he consoled her with flowers, and he ultimately consoled her with his penis. Now this made marriage to my mother awkward, so he was gone within the week.
Przeklynty, przeklynty stworzicielu! Czymuch żōł? Czymuch zaroz niy zgasiōł tyj iskry żywobycio, coś jōm tak rod darowoł. Niy wia; lankor jeszcze niy wziōn mie we władza. Uczucia moje brały sie ze koleru i pōmsty. Mogłech z przijymnościōm zniszczyć ta chata i miyszkańcōw a zatōnkać sie w jejich larmie i niyszczyńściu.
Cursed, cursed creator! Why did I live? Why, in that instant, did I not extinguish the spark of existence which you had so wantonly bestowed? I know not; despair had not yet taken possession of me; my feelings were those of rage and revenge. I could with pleasure have destroyed the cottage and its inhabitants and have glutted myself with their shrieks and misery.
Zmiana we głosie ôd czarodzieja była niyzwyczajno. Ôroz stoł sie groźny, mocny, twardy choby kamiyń. Zdało sie, choby ciyń zamroczōł słōńce i na momynt cołki zal sie zećmiōł. Wszyscy sie zatrzyńśli, a elfy pozasłōniały uszy.
– Żodyn roz niy śmioł fto wypedzieć słōw w tyj godce sam we Imladris, Gandalfie Siwy – pedzioł Elrond, jak ciyń przeszoł, a ferajn dychnōł z folgōm.
The change in the wizard’s voice was astounding. Suddenly it became menacing, powerful, harsh as stone. A shadow seemed to pass over the high sun, and the porch for a moment grew dark. All trembled, and the Elves stopped their ears.
‘Never before has any voice dared to utter words of that tongue in Imladris, Gandalf the Grey,’ said Elrond, as the shadow passed and the company breathed once more.
Blog ôd Rafała Szymy 