Curik

Pomalutku prziszełech do siebie. Po poście wszyjsko mŏ lepszy smak: ksiōnżka, film, aji szkryflaniy posta na blog! Muszã wejrzeć, kaj co sie dzieje – wiym, żech bez ôstatnie trzi tydnie minył pŏrã fajnych trefōw i kunsztōw.

Prawie zaczynōm czytać nowŏ ksiōnżka. Nabokov, „Ada albo Żar”. Zacznyć ksiōnżka. Powōniać. Pomacać ôkłŏdka a szkartki. Wejrzeć na piyrwsze strōny: fto, kaj przełożył, wydoł, dedykowoł. Piyrszŏ zajta… Fest mi się za tym cniło.

„Czytelnik nie może ufać narratorowi” – padŏ tekst na ôkłŏdce. To je ale piykny eufemizm (ojfemizmus?)! Przi „Lolicie” dziwołech sie ôczami pedofila, przi „Rozpaczy” planowołech mord choby inkszy psychopata – tōż rychtyk, niy ma co ônymu wierzić we „Adzie”. Na to sie czytŏ Nobokova, coby dać sie zbamōncić, pra?

Zaczynŏ sie piyknie:

Nawiasem mówiąc, twoją zbiegłą pokojówkę policja znalazła w tutejszym burdelu, zostanie wysłana do ciebie, kiedy tylko odpowiednio nafaszeruje się ją rtęcią.

„Czasypismo” ôd IPN

Wczora dostołech kupić piyrszŏ nōmera „Czasypisma”, magazynu ô gyszichcie wydŏwanego bez katowicki ôddział IPN. Skuli tego za wiela żech dzisiej niy pospoł, bo niy poradziłech wziōnć se na wstrzimaniy z czytaniym… Powiym tela: werci sie to badnōnć festelnie! Czujã sie we czwŏrtek mōndrzejszy, jakech bōł w środã. Pieranie, co bydzie jutro?!

Czytōm te artikle i durś myślã ô jednym: jak gyszichta kludzōnŏ bez historykōw (gyszichciŏrzy?) i ta, kero funkcjōnuje społecznie (we cajtōngach, u politykerōw, w edukacyje, itp.) to sōm dwie, blank inksze sprŏwy.

Rzeczy, kere na placu gyszichty sōm już dŏwno zawarte, kōnkluzyje wykludzōne po badaniach i na trefach, niywiadōme, kerych prawie badajōm, czynsto rychtyk ciynżkie tymaty – tego wszyjskigo abo w gyszichcie społecznyj blank niy ma, abo je jako kōntrowersyjnŏ nowość, herezyjŏ, cosik do powadzyniŏ sie.

Wiela potrwŏ, aże robota gyszichciŏrzy trefi do szkolŏrzy? Trefi to aby kejś?

***

Znŏdżech sam tyż ôdpowiydź na wielgŏ tajymnicã, kerej niy umiołech se wytuplikować (fto je oblŏtany, niych sie zy mie niy chichrŏ): Po jakimu przemysłowy Ślōnsk poradził ôstać kulturŏwo ślōnski przi piyrszych falach industrialnych migracyjōw? Przeca przijechało sam moc ludzi, niykere miasta sztajgły z pŏru do piyńdziesiynciu, stu tysiyncy ludzi, inksze stanyły mało wiela ôd zera! A sztyjc bōła sam kultura ślōnskŏ. Sam je to naszkryflane: „90% przybyłych bŏło z zachodnij, rolniczyj tajli rejyncji ôpŏlskij”. Ha!

***

Wiyncyj ô „Czasypismie”  i kaj idzie to dostać.

Moda na autonōmijŏ

Autonōmijŏ stŏwo sie modnŏ. Niy ma to ino fenomyn socjologiczny, ale tyż pomału zjawisko artystyczne. Ôbiecowo ôna niysamowity plac do kludzyniŏ fabuły. Prawie terŏz trefiŏ do popkultury – po Szpaku i ônego ôsprŏwce przi tymacie bydōm robić filmachery (abo filmowcy): Ingmar Villqist cuzamyn z Adamym Sikorōm („Miłość w mieście ogrodów”). Jestżech rychtyk ciykawy, kaj i fto jeszcze cosik szykuje.

Pŏrã lŏt tymu robilimy we firmie militarny szpil RPG Rzeczpospolita Odrodzona, ô Polokach, kerzi we III wojnie światowyj poradzili prać Niymcōw a Rusōw. Mielimy tam Twiyrdzã Silesia – samodzielnŏ ynklawã wrażōno miyndzy Czwŏrty (Cyber)Rajch a Rzeczpospolito. Tekst, co stŏł na poczōntku, leciŏł jakoś tak:

„Prawie Ślōnzŏki to tyj wojnie byli radzi. Zaś zrobiōł sie popyt na jejich robotã. Warszawa dała im pokōj, bele słali wōngel, brōń a municyjŏ ze fabrykōw. A ôni, jak ino dostali trochã luftu, zaczli to wszyjsko niy dŏwać, ino sprzedŏwać. To już sie we cyntrali niy spodobało, nale już bōło po ptŏkach. Dzisiŏ Ślōnzŏki sōm choby we raju – yntlich mogōm u siã nic niy robić, ino robić.”

(ja, szkryflalimy to po polsku). A niskorzij pisalimy, po jakimu tyn raj to je do niykerych piekło, a do wszyjskich fajny plac do szpilaniŏ.

Autonōmiczny Ślōnsk a la science fiction sōm ze siebie stŏwo miyndzy utopiōm a antyutopiōm. Na jedno budujōm go szanse, nadzieje, przekōnaniy, iże może sam być lepij, ha!, fest dobrze, jak inŏ bydymy wiyncyj sami rygiyrować. Na druge – autory fōndujōm sie psychoterapia i kludzōm mit „czŏrnygo Ślōnska” do ykstremum. Je to idyjŏ rozciōngnytŏ miyndzy, niych bydzie, Metropolis a Lipiny.

Jak ta moda bydzie sie dalij chować? Forsztelowŏłbych sie fajny kōmputerowy szpil ze światym – ślōnskōm autōnomijōm – kajś miyndzy cyberpunkiym a postapokalipsōm, post-post-industrialnym (piyrsze „post” skuli tego, co mŏmy dzisiŏ, druge skuli tego, co świat sci-fi sam złōnaczy). Mŏmy sam wiyncyj (i to wiela wiyncyj!) jak niykere place z fajnōm fantastycznōm gyszichtōm (weznã piyrszy ze skraja: moskiywsko u-bana w Metro 2033). Szłoby sie sam gōniać głymboko pod ziymiōm (nasze gruby aże sie proszōm ô swoich Balrogōw). Szłoby robić sroge geszefty we kōrporacyjach. Walczyć ô życiy w nŏjôszkliwszych dziylnicach biydy. Atakiyrować huty abo fabryki przi rozfechtowanych maszynach. A ku tymu – tak skuli idyjologicznyj słuszności – dŏłbych chociŏż jedna planszã z kōnskiym „zielōnego Ślōnska”, na przikłŏd coby sie posmykać po nocy. Eli rozchodziłoby sie ô kriminał, eli ô shooter, abo ô co blank inkszego, chyntnie bych przi tymu pobajstlowŏł.

Bo co by niy pedzieć, ślōnskŏ autōnomijŏ we wersyje sci-fi rychtyk kilŏ forsztelunek.

Rajza

Piyrw do dziadka i ôjcōw ôd babcie, na smyntŏrz Wszyjskich Świyntych we Pszczynie. Jak już my tam sōm, pŏrã rajōw dalij je grōb pani Werki, tōż wejrzymy.

Potym do Mikołowa, do ōmy i ōpy. Zapolymy lampki, porzykōmy i zacznymy szpilać we „znŏjdź groby ujkōw”. Zawdy trza sie ich fest naszukać (jedyn zarŏz na wiyrchu, drugi kōnsek dalij). Grobōw ôd tatowyj familije bōłoby za tela, jadymy dalij.

Panewniki, do ujka Marianka. Smyntŏrz komunalny w Katowicach, do drugigo dziadka. Smyntŏrz za katedrōm, do maminych starzikōw.

Nazŏt ku Pszczynie. Na wieczōr zawdy żech szeł pod krziż: na Wszyjskich Świyntych abo na Jadwiżkã, sŏmymu abo z kamratami. Jakech sie przekludził, zmiyniło sie ino to, że zaczynōm ôd Panewnikōw i jadã w drugŏ strōna.

Takŏ je naszŏ – moja – rajza.

Szlus! Za wiela czytōm demagogōw, a za mało filozofōw, coby poradzić ô tym wiyncyj ôsprŏwiać bez fulaniŏ.